Lý thuyết Trung cuộc Cờ tướng
I. Trung cục qua các sách cờ
Trung cục được tổng kết từ lâu trong các sách cờ. Các tác giả thông qua kinh nghiệm của thời đại mình tổng kết thành các nguyên tắc lớn. Có nhiều nguyên tắc đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Thời Nam Tống, nhà nghiên cứu Trần Nguyên Tịnh đã tổng kết Tượng kỳ thập quyết (10 bí quyết chơi cờ) trong tác phẩm “Sự lâm quảng ký” rất có giá trị. Mười nguyên tắc đó là:
Cờ Tướng Trung Quốc hiện nay có rất nhiều sách hướng dẫn chơi trung cục như Tượng kỳ chiến thuật, Tượng kỳ trung cục chỉ nam…
Nguyên lý trung cục
Nguyên tắc 1: Phân tích toàn diện tình thế ván cờ
Nguyên tắc hàng đầu khi chơi trung cục là phải biết phân tích cục diện ván cờ Cần phân tích về lực lượng, bố trí lực lượng, về thế, về quân. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc tóm tắt là “thẩm cục, thẩm thế, thẩm tử”.
Các bạn thực hiện “thẩm” như sau: đếm số quân hai bên, xét vị trí quân xem ai chiếm vị tốt hơn, ước lượng xem ai kiểm soát nhiều vị trí hơn, xem chỗ yếu chỗ mạnh của cả hai bên, xác định xem bên nào chủ động, chiếm tiên. Tiếp đó bạn đề ra cách chơi tiếp, sau mỗi nước lại phải đánh giá như trên.
Với các bạn mới học chơi cờ quá trình này hay mắc lỗi “không toàn diện”. Có nghĩa là bạn chỉ chú ý vào một khu vực nào đấy chứ không nhìn toàn bàn. Như vậy rất dễ mắc lỗi sót nước, “hút cục” và rất dễ bị “phản đòn”.
Phân tích đúng, nhận định đúng là điều kiện tiên quyết để chơi trung cục đúng đắn, giữ vững ưu thế giành thắng lợi.
Nguyên tắc 2: Tích cực giành quyền chủ động với đối phương
Khi thế cờ bị kém thì cần làm gì? Bạn cần chơi “tích cực chủ động”, giành giật từng cơ hội nhỏ để khống chế cục bộ.
Nếu chỉ đơn thuần “đỡ” thì bạn dễ bị ép, mỗi lúc mỗi kém. Phải nghĩ tới nước “đánh” buộc đối phương phải điều chỉnh cục thế, từ đó tiến tới điều khiển xu hướng phát triển của ván cờ
Nguyên tắc 3: Giữ vững nước tiên.
Ông Hà Tả Phong trong bài giảng của mình gọi đầy đủ là “đắc tử thất tiên phi thượng sách” (được quân mà mất nước tiên thì không phải là nước đi hay nhất).
Nên chú ý: cân nhắc giữa “quân” và “nước tiên” thì nên chọn nước tiên”. Có nước tiên bạn có thể từng bước chuyển thế trận và lấy lại quân. Còn nếu đã mất nước tiên rất dễ mất quân, kém thế dẫn đến thua cờ.
Nguyên tắc 4: Đánh trúng điểm yếu
Các nhà nghiên cứu cờ thường nêu nguyên tắc này bằng một câu đầy hình ảnh là “đánh rắn dập đầu”. Nếu đánh rắn không “dập đầu” thì rất dễ bị rắn cắn lại. Đánh không trúng điểm yếu của đối phương rất dễ bị “phản đòn”. Đánh càng mạnh, đòn phản càng nhanh. Muốn tìm ra điểm yếu bạn phải phân tích kỹ cục thế (thẩm cục, thẩm thế, thẩm quân); từ đó thấy rõ đâu là điểm yếu, rồi xây dựng phương án tấn công. Chú ý xét hết các khả năng đối phó của đối phương để không bị bất ngờ. Xin nhắc các bạn rằng trình độ cờ cao hay thấp thực chất chính là ở khả năng đọc thấy “điểm yếu” của đối phương. Ai sớm thấy “điểm yếu” của đối phương, người đó sẽ thắng cờ.
II. Chơi cờ khó nhất là giai đoạn trung cuộc, vì sao ?
Vì khai cuộc và tàn cuộc cũng rất phức tạp, khó khăn nhưng trải qua nhiều thời kỳ nghiên cứu, các danh thủ đã đúc kết được nhiều loại hình khai cuộc, nhiều bài học điển hình về tàn cuộc nên người chơi có thể học tập được. Còn phần trung cuộc có thể nói trong nhiều thế kỷ trước đây chưa thấy danh thủ nào hay tài liệu nào đi sâu nghiên cứu có lý luận để hướng dẫn cho những người trình độ còn yếu.
Chỉ có mấy thập kỷ gần đây, một số danh thủ của các nước Châu Á có trình độ giỏi mới bắt đầu quan tâm nghiên cứu vấn đề này, nhưng nhiếu vấn đề chiến lược và chiến thuật trong trung cuộc họ cũng còn đang tranh luận nhau. Vì vậy, muốn nghiên cứu trung cuộc vô cùng khó khăn.
Để giúp một phần nào cho những bạn chơi cờ muốn tìm hiểu vấn đề trung cuộc, xin trình bày một số quan điểm và những tư liệu sưu tầm để các bạn xem xét và học tập.
Trước hết, khái niệm trung cuộc được những nhà nghiên cứu lý luận về cờ quy ước với nhau là sau khoảng 12 đến 15 nước đi ban đầu của cả hai bên thì ván cờ bắt đầu chuyển sang giai đoạn trung cuộc. Có người cho rằng giai đoạn trung cuộc bắt đầu khi các quân ở hai bên cánh đã dàn xong đội hình, như vậy giai đoạn trung cuộc bắt đầu từ nước thứ 8 đến nước thứ 10. Rõ ràng là người ta chưa thống nhất là thời điểm nào là xong khai cuộc, thời điểm nào là bắt đầu vào trung cuộc. Tuy thế, nguời ta đã cùng nhìn nhận đặc điển rõ nhất của trung cuộc là tình thế mâu thuẫn, xung đột của lực lượng đôi bên sau khi dàn đội hình thì mỗi lúc càng căng thẳng đi đến những trận chiến đấu tiêu diệt, tiêu hao nhau. Những yếu tố chiến thuật nổi rõ khi bắt đầu vào trung cuộc.
Thật ra, các danh thủ thời trước cũng có dạy chơi trung cuộc nhưng họ chỉ dẫn không rõ ràng hoặc chỉ nêu vài nguyên tắc ngắn như Chu Tấn Trinh có nêu trong quyển “Quất Trung Bí” nguyên tắc: “Bỏ quân thì cần giành được nước tiên. Mất quân chớ để bị thất thế”. Còn Tam Lạc Cư Sĩ viết trong “Bách cuộc tượng kỳ phổ” là: “Được thế bỏ Xe thì cũng tốt, mất tiên khí tử chỉ toi công”. Như vậy, theo quan điểm của những danh thủ xưa kia cho rằng chơi trung cuộc thì phải giành được nước tiên hoặc giành được thế cho dù phải hy sinh quân, kể cả Xe. Quan điểm này hoàn toàn đúng cho đến ngày nay, nhưng nó chưa được phân tích rõ ràng. Chúng ta cần làm sáng tỏ những vấn đế này.
Thế nào là được tiên? Theo những nhà nghiên cứu và các danh thủ cùng thống nhất nhau là khi một bên đi quân buộc đối phương phải bị động đối phó thì gọi đó là nước tiên hay tiên thủ. Cũng có khi gọi được tiên là chủ động, còn mất tiên là bị động hay hậu thủ. Như vậy khá niệm được tiên có nghĩa là đang chủ động mở đợt tấn công nhưng chưa hẳn đã là ưu thế, vì đối phương dù bị động đối phó nhưng vẫn đủ sức chống đỡ. Trong nhiều trường hợp bên được tiên chơi không chính xác bị đối phương phản kích sẽ chuyển thành bị động hay mất tiên còn đối phương giành được tiên hay phản tiên.
Vậy thì thế nào là ưu thế? Ưu thế được xét theo hai yếu tố: nước tiên và thực lực. Nước tiên bình thường là quyền chủ động trước mắt, nếu không khuyếch đại được nó lên ở mức cao hơn thì chưa thể gọi là ưu thế. Còn thực lực, nếu đơn thuần hơn đối phương về quân số hoặc chất (đổi Mã hoặc Pháo lấy Xe là hơn chất) thì cũng chưa hẵn là ưu thế. Chỉ khi nào không bị thất tiên mà hơn quân, hơn chất thì mới gọi là ưu thế. Nếu như được cả hai, vừa hơn quân vừa được tiên thì đó là ưu thế lớn.
Trong thực tiễn thi đấu, có một bên hy sinh quân để giành lấy thế công và sau một loạt nước đi đã bắt lại được quân đối phương, có khi giành cả chiến thắng thì cũng phải đánh giá thế cờ khi anh ta hy sinh quân thì anh ta đã chiếm ưu thế. Hoặc có trường hợp đã giành quyền chủ động, tức là được tiên rồi uy hiếp mạnh khiến đối phương lúng túng đối phó vất vả, có khi lỗ chất, mất quân thì cũng có thể gọi là ưu thế. Cho nên trong giới cờ nhiều người hiểu khái niệm tiên thủ, chủ động với ưu thế cũng là một, điều đó cũng không phải là sai.
Như vậy, một vấn đề cần đặt ra là mục tiêu chiến lược của giai đoạn trung cuộc là gì?
Một lần Dương Quan Lân có nêu rõ ý kiến của mình như sau: “Nhiệm vụ chủ yếu của giai đoạn trung cuộc là phải giành được ưu thế. thủ đoạn chính để giành ưu thế là bắt quân làm tiêu hao bớt thực lực của đối phương, tiến lên tạo thế đánh bí. Bắt quân là gián tiếp uy hiếp Tướng đối phương còn giành ưu thế là trực tiếp uy hiếp Tướng đối phương. Do đó mục tiêu chiến lược của trung cuộc là bắt quân, ăn quân và giành thế. ”
Hồ Vinh Hoa cũng phát biểu ý kiến tương tự: “Tiêu diệt lực lượng địch, bảo tồn lực lượng ta là bản chất của các cuộc chiến tranh. Trong chơi cờ, mục tiêu chủ yếu của trung cuộc là tiêu diệt lực lượng địch, còn bảo tồn lực lượng ta là thứ yếu. Tư tưởng chiến lược chung là phải chiến thắng nhưng trong mỗi giai đoạn khai, trung, tàn cuộc có những yêu cầu cụ thể khác nhau. Khai cuộc là giai đoạn động binh, bố trí quân với mục tiêu là giành quyền chủ động, tức là tiên thủ. Trung cuộc là giai đoạn cuộc chiến trở nên quyết liệt, sôi động nhất có mục tiêu là nếu đã tiên thủ thì phải vươn lên giành lấy ưu thế. Còn tàn cuộc là giai đoạn cuối của ván cờ, giai đoạn kết thúc với mục tiêu là nếu đã chiếm ưu thế thì phải giành lấy thắng lợi cuối cùng. ”
Xác định rõ mục tiêu như vậy để không nôn nóng nghĩ ngay đến việc bắt bí tướng đối phương. tất nhiên nếu đối phương chơi sai lầm nghiêm trọng thì vấn đề bắt bí tướng đối phương cũng cần nhạy bén đặt ra, nhưng đây là trường hợp ngoại lệ và hãn hữu. Còn nói chung, chơi trung cuộc, xác định đúng mục tiêu sẽ đề ra nhiệm vụ chính xác cho các thứ quân của mình.
Bắt quân và giành thế đương nhiên trước hết là phải tiên thủ, phải nắm quyền chủ động chứ nếu đi sau hoặc chưa phản tiên thì không thể truy bắt quân đối phương, trừ trường hợp đối phương đãng trí đút quân vào mõm quân ta. ! Điều này cho thấy giành quyền chủ động là một yếu tố chiến thuật cơ bản và rất quan trọng, vì có được tiên mới có điều kiện bắt quân và giành thế. ở đây cần nói rõ tình trạng bị mất tiên để hiểu thêm khái niệm được tiên một cách cụ thể hơn.
Một bên gọi là bị động hay mất tiên là khi có một quân cờ nào đó sắp bị địch bắt mà không thể không chạy hoặc đưa quân yểm trợ. Cũng có thể là tham bắt quân bị trúng kế đối phương, hoặc không muốn đổi quân mà phải đổi, dàn quân tự mình cản trở quân mình, đúng lý phải chiếm những cứ điểm có lợi nhưng không chiếm để bị địch chiếm. hoặc là không kịp thời mở thông đường cho các quân tiến lên để bị địch phong tỏa, chỉ sử dụng một số ít quân để tấn công hoặc phòng thủ mà không sủ dụng hết toàn bộ lực lượng, nhất là quân chủ lực để ở nơi kẹt không kịp thời trở bộ khi hữu sự. Có khi nên tiến không tiến, nên lui không lui. nói chung là chơi không chính xác hay sai lầm trong những tình huống cụ thể đều đưa đến mất tiên, bị động, từ đó có thể dẫn đến mất quân.
III. Nghiên cứu Trung Cuộc cờ tướng
Khai cuộc, Trung cuộc và Tàn cuộc là ba giai đoạn chính của một ván cờ và mỗi giai đoạn có một chiến pháp, chiến thuật riêng biệt.
Phần khai cuộc là giai đoạn đầu của sự bày binh bố trận, dàn quân cờ theo một thế chủ đích của mình sẽ áp dụng sắp tới.
Đến giai đoạn Trung cuộc, được coi là giai đoạn quan trọng nhất, bởi vì đó là thời kỳ đem chiến thuật ra tác dụng một cách quyết liệt với đối phương để quyết định cái giai đoạn chốt tức là giai đoạn Tàn cuộc: Thắng, bại hay hòa.
Bởi vậy, vai trò của Trung cuộc được coi là rất quan trọng. Với giai đoạn trung cuộc, có rất nhiều yếu tố quan trọng được làm chuẩn đích cho cuộc tranh thủ Tượng kỳ:
I. Giai đoạn tranh thủ về chiến thuật, tức là sự áp dụng các thế cờ hiệu lực.
II. Giai đoạn tiêu diệt các quân cờ, phá các thế cờ lợi hại của đối phương.
III. Giai đoạn thọc sâu, đánh mạnh vào các thế công, thủ của đối phương để luôn luôn hoặc áp đảo hoặc vây hãm để tiêu diệt, tranh thủ phần ưu thắng cho mình.
IV. Diệt được một quân cờ, phá được một thế cờ, chọc thủng mọi trận tuyến vững chắc của đối phương, tức là tiến gần đến sự khuynh đảo tiêu diệt con tướng của đối phương quyết thắng ván cờ.
V. Sự thắng, Bại, hay Hòa của một ván cờ đã được quyết định trước ở trung cuộc, vì tàn cuộc chỉ là giai đoạn kết liễu về hậu quả của trung cuộc mà thôi. Do đó, một trung cuộc bị gãy đổ, ít khi hy vọng chuyển bại thành thắng ở tàn cuộc được, trừ phi đối phương vì một lý do nào đó đã bị đặt vào tình trạng vô ý thức trong chiến thuật. Tuy nhiên, đối với một đối phương sành sỏi dày kinh nghiệm, ít khi trường hợp ấy xảy ra, vì thế cái hy vọng về phương diện ấy rất mong manh mà không một tay cao cờ nào vọng tưởng.
Sự quan trọng ở trung cuộc có hai yếu tố:
- Luôn luôn ta phải hơn một hai nước cờ.
- Hơn nước cờ, tức là tạo ưu thế và có ưu thế chiến thuật mới áp dụng được như mọi ý muốn ở chiến pháp.
- Hơn nước cờ là nắm thế chủ động ưu thế và kẻ sau nước cờ là bị động trước một thế cờ bén nhọn ở hiệu lực của ta.
Do đó, ở trung cuộc, điều tối kỵ là đang hơn nước để bị thua nước. Vả lại, nếu khi hơn khi thua, thay đổi luôn luôn, đó cũng là sự kiện ở cái thế bị động và là điều lo ngại cho tàn cuộc.
- Sách: Khái niệm về chiến thuật Trung Cục
- Sách: Cờ Tướng Trung Cuộc (Những vấn đề chiến lược, chiến thuật cơ bản trong Trung Cuộc)
- Sách: Cờ Tướng Nguyên Lý Trung Cuộc
I. Trung cục qua các sách cờ
Trung cục được tổng kết từ lâu trong các sách cờ. Các tác giả thông qua kinh nghiệm của thời đại mình tổng kết thành các nguyên tắc lớn. Có nhiều nguyên tắc đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Thời Nam Tống, nhà nghiên cứu Trần Nguyên Tịnh đã tổng kết Tượng kỳ thập quyết (10 bí quyết chơi cờ) trong tác phẩm “Sự lâm quảng ký” rất có giá trị. Mười nguyên tắc đó là:
- Bất đắc tham thắng (không nôn nóng thắng nhanh)
- Nhập giới nghi hoãn (vượt biên phải chậm rãi)
- Công bỉ cố ngã (đánh người phải nhìn mình)
- Khí tử tranh tiên (Nên bỏ quân lấy nước tiên)
- Xá tiểu tụ đại (Bỏ cái nhỏ lấy cái lớn)
- Phòng nguy tu khí (bỏ quân cứu nguy)
- Thận vật dục tốc (Thận trọng không vội)
- Động tu tương ứng (điều quân có phối hợp)
- Bị cường tự bảo (đối phương mạnh thì phải biết tự bảo vệ)
- Ngã nhược thủ hòa (ta yếu thì cố gắng hòa)
- Trước hết cần đoạt nước tiên, sau đó giành hơn quân, hơn thế.
- Không có khả năng đoạt tiên đoạt thế, nhất thiết không thí quân.
- Quân đối phương hết đường chạy cũng không vội ăn
- Thấy đối phương thí quân phải xem xét thật kỹ, không tham ăn quân, có khi “mang vạ”.
- Thế mình chưa vững, đừng vội đánh người.
Cờ Tướng Trung Quốc hiện nay có rất nhiều sách hướng dẫn chơi trung cục như Tượng kỳ chiến thuật, Tượng kỳ trung cục chỉ nam…
Nguyên lý trung cục
Nguyên tắc 1: Phân tích toàn diện tình thế ván cờ
Nguyên tắc hàng đầu khi chơi trung cục là phải biết phân tích cục diện ván cờ Cần phân tích về lực lượng, bố trí lực lượng, về thế, về quân. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc tóm tắt là “thẩm cục, thẩm thế, thẩm tử”.
Các bạn thực hiện “thẩm” như sau: đếm số quân hai bên, xét vị trí quân xem ai chiếm vị tốt hơn, ước lượng xem ai kiểm soát nhiều vị trí hơn, xem chỗ yếu chỗ mạnh của cả hai bên, xác định xem bên nào chủ động, chiếm tiên. Tiếp đó bạn đề ra cách chơi tiếp, sau mỗi nước lại phải đánh giá như trên.
Với các bạn mới học chơi cờ quá trình này hay mắc lỗi “không toàn diện”. Có nghĩa là bạn chỉ chú ý vào một khu vực nào đấy chứ không nhìn toàn bàn. Như vậy rất dễ mắc lỗi sót nước, “hút cục” và rất dễ bị “phản đòn”.
Phân tích đúng, nhận định đúng là điều kiện tiên quyết để chơi trung cục đúng đắn, giữ vững ưu thế giành thắng lợi.
Nguyên tắc 2: Tích cực giành quyền chủ động với đối phương
Khi thế cờ bị kém thì cần làm gì? Bạn cần chơi “tích cực chủ động”, giành giật từng cơ hội nhỏ để khống chế cục bộ.
Nếu chỉ đơn thuần “đỡ” thì bạn dễ bị ép, mỗi lúc mỗi kém. Phải nghĩ tới nước “đánh” buộc đối phương phải điều chỉnh cục thế, từ đó tiến tới điều khiển xu hướng phát triển của ván cờ
Nguyên tắc 3: Giữ vững nước tiên.
Ông Hà Tả Phong trong bài giảng của mình gọi đầy đủ là “đắc tử thất tiên phi thượng sách” (được quân mà mất nước tiên thì không phải là nước đi hay nhất).
Nên chú ý: cân nhắc giữa “quân” và “nước tiên” thì nên chọn nước tiên”. Có nước tiên bạn có thể từng bước chuyển thế trận và lấy lại quân. Còn nếu đã mất nước tiên rất dễ mất quân, kém thế dẫn đến thua cờ.
Nguyên tắc 4: Đánh trúng điểm yếu
Các nhà nghiên cứu cờ thường nêu nguyên tắc này bằng một câu đầy hình ảnh là “đánh rắn dập đầu”. Nếu đánh rắn không “dập đầu” thì rất dễ bị rắn cắn lại. Đánh không trúng điểm yếu của đối phương rất dễ bị “phản đòn”. Đánh càng mạnh, đòn phản càng nhanh. Muốn tìm ra điểm yếu bạn phải phân tích kỹ cục thế (thẩm cục, thẩm thế, thẩm quân); từ đó thấy rõ đâu là điểm yếu, rồi xây dựng phương án tấn công. Chú ý xét hết các khả năng đối phó của đối phương để không bị bất ngờ. Xin nhắc các bạn rằng trình độ cờ cao hay thấp thực chất chính là ở khả năng đọc thấy “điểm yếu” của đối phương. Ai sớm thấy “điểm yếu” của đối phương, người đó sẽ thắng cờ.
II. Chơi cờ khó nhất là giai đoạn trung cuộc, vì sao ?
Vì khai cuộc và tàn cuộc cũng rất phức tạp, khó khăn nhưng trải qua nhiều thời kỳ nghiên cứu, các danh thủ đã đúc kết được nhiều loại hình khai cuộc, nhiều bài học điển hình về tàn cuộc nên người chơi có thể học tập được. Còn phần trung cuộc có thể nói trong nhiều thế kỷ trước đây chưa thấy danh thủ nào hay tài liệu nào đi sâu nghiên cứu có lý luận để hướng dẫn cho những người trình độ còn yếu.
Chỉ có mấy thập kỷ gần đây, một số danh thủ của các nước Châu Á có trình độ giỏi mới bắt đầu quan tâm nghiên cứu vấn đề này, nhưng nhiếu vấn đề chiến lược và chiến thuật trong trung cuộc họ cũng còn đang tranh luận nhau. Vì vậy, muốn nghiên cứu trung cuộc vô cùng khó khăn.
Để giúp một phần nào cho những bạn chơi cờ muốn tìm hiểu vấn đề trung cuộc, xin trình bày một số quan điểm và những tư liệu sưu tầm để các bạn xem xét và học tập.
Trước hết, khái niệm trung cuộc được những nhà nghiên cứu lý luận về cờ quy ước với nhau là sau khoảng 12 đến 15 nước đi ban đầu của cả hai bên thì ván cờ bắt đầu chuyển sang giai đoạn trung cuộc. Có người cho rằng giai đoạn trung cuộc bắt đầu khi các quân ở hai bên cánh đã dàn xong đội hình, như vậy giai đoạn trung cuộc bắt đầu từ nước thứ 8 đến nước thứ 10. Rõ ràng là người ta chưa thống nhất là thời điểm nào là xong khai cuộc, thời điểm nào là bắt đầu vào trung cuộc. Tuy thế, nguời ta đã cùng nhìn nhận đặc điển rõ nhất của trung cuộc là tình thế mâu thuẫn, xung đột của lực lượng đôi bên sau khi dàn đội hình thì mỗi lúc càng căng thẳng đi đến những trận chiến đấu tiêu diệt, tiêu hao nhau. Những yếu tố chiến thuật nổi rõ khi bắt đầu vào trung cuộc.
Thật ra, các danh thủ thời trước cũng có dạy chơi trung cuộc nhưng họ chỉ dẫn không rõ ràng hoặc chỉ nêu vài nguyên tắc ngắn như Chu Tấn Trinh có nêu trong quyển “Quất Trung Bí” nguyên tắc: “Bỏ quân thì cần giành được nước tiên. Mất quân chớ để bị thất thế”. Còn Tam Lạc Cư Sĩ viết trong “Bách cuộc tượng kỳ phổ” là: “Được thế bỏ Xe thì cũng tốt, mất tiên khí tử chỉ toi công”. Như vậy, theo quan điểm của những danh thủ xưa kia cho rằng chơi trung cuộc thì phải giành được nước tiên hoặc giành được thế cho dù phải hy sinh quân, kể cả Xe. Quan điểm này hoàn toàn đúng cho đến ngày nay, nhưng nó chưa được phân tích rõ ràng. Chúng ta cần làm sáng tỏ những vấn đế này.
Thế nào là được tiên? Theo những nhà nghiên cứu và các danh thủ cùng thống nhất nhau là khi một bên đi quân buộc đối phương phải bị động đối phó thì gọi đó là nước tiên hay tiên thủ. Cũng có khi gọi được tiên là chủ động, còn mất tiên là bị động hay hậu thủ. Như vậy khá niệm được tiên có nghĩa là đang chủ động mở đợt tấn công nhưng chưa hẳn đã là ưu thế, vì đối phương dù bị động đối phó nhưng vẫn đủ sức chống đỡ. Trong nhiều trường hợp bên được tiên chơi không chính xác bị đối phương phản kích sẽ chuyển thành bị động hay mất tiên còn đối phương giành được tiên hay phản tiên.
Vậy thì thế nào là ưu thế? Ưu thế được xét theo hai yếu tố: nước tiên và thực lực. Nước tiên bình thường là quyền chủ động trước mắt, nếu không khuyếch đại được nó lên ở mức cao hơn thì chưa thể gọi là ưu thế. Còn thực lực, nếu đơn thuần hơn đối phương về quân số hoặc chất (đổi Mã hoặc Pháo lấy Xe là hơn chất) thì cũng chưa hẵn là ưu thế. Chỉ khi nào không bị thất tiên mà hơn quân, hơn chất thì mới gọi là ưu thế. Nếu như được cả hai, vừa hơn quân vừa được tiên thì đó là ưu thế lớn.
Trong thực tiễn thi đấu, có một bên hy sinh quân để giành lấy thế công và sau một loạt nước đi đã bắt lại được quân đối phương, có khi giành cả chiến thắng thì cũng phải đánh giá thế cờ khi anh ta hy sinh quân thì anh ta đã chiếm ưu thế. Hoặc có trường hợp đã giành quyền chủ động, tức là được tiên rồi uy hiếp mạnh khiến đối phương lúng túng đối phó vất vả, có khi lỗ chất, mất quân thì cũng có thể gọi là ưu thế. Cho nên trong giới cờ nhiều người hiểu khái niệm tiên thủ, chủ động với ưu thế cũng là một, điều đó cũng không phải là sai.
Như vậy, một vấn đề cần đặt ra là mục tiêu chiến lược của giai đoạn trung cuộc là gì?
Một lần Dương Quan Lân có nêu rõ ý kiến của mình như sau: “Nhiệm vụ chủ yếu của giai đoạn trung cuộc là phải giành được ưu thế. thủ đoạn chính để giành ưu thế là bắt quân làm tiêu hao bớt thực lực của đối phương, tiến lên tạo thế đánh bí. Bắt quân là gián tiếp uy hiếp Tướng đối phương còn giành ưu thế là trực tiếp uy hiếp Tướng đối phương. Do đó mục tiêu chiến lược của trung cuộc là bắt quân, ăn quân và giành thế. ”
Hồ Vinh Hoa cũng phát biểu ý kiến tương tự: “Tiêu diệt lực lượng địch, bảo tồn lực lượng ta là bản chất của các cuộc chiến tranh. Trong chơi cờ, mục tiêu chủ yếu của trung cuộc là tiêu diệt lực lượng địch, còn bảo tồn lực lượng ta là thứ yếu. Tư tưởng chiến lược chung là phải chiến thắng nhưng trong mỗi giai đoạn khai, trung, tàn cuộc có những yêu cầu cụ thể khác nhau. Khai cuộc là giai đoạn động binh, bố trí quân với mục tiêu là giành quyền chủ động, tức là tiên thủ. Trung cuộc là giai đoạn cuộc chiến trở nên quyết liệt, sôi động nhất có mục tiêu là nếu đã tiên thủ thì phải vươn lên giành lấy ưu thế. Còn tàn cuộc là giai đoạn cuối của ván cờ, giai đoạn kết thúc với mục tiêu là nếu đã chiếm ưu thế thì phải giành lấy thắng lợi cuối cùng. ”
Xác định rõ mục tiêu như vậy để không nôn nóng nghĩ ngay đến việc bắt bí tướng đối phương. tất nhiên nếu đối phương chơi sai lầm nghiêm trọng thì vấn đề bắt bí tướng đối phương cũng cần nhạy bén đặt ra, nhưng đây là trường hợp ngoại lệ và hãn hữu. Còn nói chung, chơi trung cuộc, xác định đúng mục tiêu sẽ đề ra nhiệm vụ chính xác cho các thứ quân của mình.
Bắt quân và giành thế đương nhiên trước hết là phải tiên thủ, phải nắm quyền chủ động chứ nếu đi sau hoặc chưa phản tiên thì không thể truy bắt quân đối phương, trừ trường hợp đối phương đãng trí đút quân vào mõm quân ta. ! Điều này cho thấy giành quyền chủ động là một yếu tố chiến thuật cơ bản và rất quan trọng, vì có được tiên mới có điều kiện bắt quân và giành thế. ở đây cần nói rõ tình trạng bị mất tiên để hiểu thêm khái niệm được tiên một cách cụ thể hơn.
Một bên gọi là bị động hay mất tiên là khi có một quân cờ nào đó sắp bị địch bắt mà không thể không chạy hoặc đưa quân yểm trợ. Cũng có thể là tham bắt quân bị trúng kế đối phương, hoặc không muốn đổi quân mà phải đổi, dàn quân tự mình cản trở quân mình, đúng lý phải chiếm những cứ điểm có lợi nhưng không chiếm để bị địch chiếm. hoặc là không kịp thời mở thông đường cho các quân tiến lên để bị địch phong tỏa, chỉ sử dụng một số ít quân để tấn công hoặc phòng thủ mà không sủ dụng hết toàn bộ lực lượng, nhất là quân chủ lực để ở nơi kẹt không kịp thời trở bộ khi hữu sự. Có khi nên tiến không tiến, nên lui không lui. nói chung là chơi không chính xác hay sai lầm trong những tình huống cụ thể đều đưa đến mất tiên, bị động, từ đó có thể dẫn đến mất quân.
III. Nghiên cứu Trung Cuộc cờ tướng
Khai cuộc, Trung cuộc và Tàn cuộc là ba giai đoạn chính của một ván cờ và mỗi giai đoạn có một chiến pháp, chiến thuật riêng biệt.
Phần khai cuộc là giai đoạn đầu của sự bày binh bố trận, dàn quân cờ theo một thế chủ đích của mình sẽ áp dụng sắp tới.
Đến giai đoạn Trung cuộc, được coi là giai đoạn quan trọng nhất, bởi vì đó là thời kỳ đem chiến thuật ra tác dụng một cách quyết liệt với đối phương để quyết định cái giai đoạn chốt tức là giai đoạn Tàn cuộc: Thắng, bại hay hòa.
Bởi vậy, vai trò của Trung cuộc được coi là rất quan trọng. Với giai đoạn trung cuộc, có rất nhiều yếu tố quan trọng được làm chuẩn đích cho cuộc tranh thủ Tượng kỳ:
I. Giai đoạn tranh thủ về chiến thuật, tức là sự áp dụng các thế cờ hiệu lực.
II. Giai đoạn tiêu diệt các quân cờ, phá các thế cờ lợi hại của đối phương.
III. Giai đoạn thọc sâu, đánh mạnh vào các thế công, thủ của đối phương để luôn luôn hoặc áp đảo hoặc vây hãm để tiêu diệt, tranh thủ phần ưu thắng cho mình.
IV. Diệt được một quân cờ, phá được một thế cờ, chọc thủng mọi trận tuyến vững chắc của đối phương, tức là tiến gần đến sự khuynh đảo tiêu diệt con tướng của đối phương quyết thắng ván cờ.
V. Sự thắng, Bại, hay Hòa của một ván cờ đã được quyết định trước ở trung cuộc, vì tàn cuộc chỉ là giai đoạn kết liễu về hậu quả của trung cuộc mà thôi. Do đó, một trung cuộc bị gãy đổ, ít khi hy vọng chuyển bại thành thắng ở tàn cuộc được, trừ phi đối phương vì một lý do nào đó đã bị đặt vào tình trạng vô ý thức trong chiến thuật. Tuy nhiên, đối với một đối phương sành sỏi dày kinh nghiệm, ít khi trường hợp ấy xảy ra, vì thế cái hy vọng về phương diện ấy rất mong manh mà không một tay cao cờ nào vọng tưởng.
Sự quan trọng ở trung cuộc có hai yếu tố:
- Luôn luôn ta phải hơn một hai nước cờ.
- Hơn nước cờ, tức là tạo ưu thế và có ưu thế chiến thuật mới áp dụng được như mọi ý muốn ở chiến pháp.
- Hơn nước cờ là nắm thế chủ động ưu thế và kẻ sau nước cờ là bị động trước một thế cờ bén nhọn ở hiệu lực của ta.
Do đó, ở trung cuộc, điều tối kỵ là đang hơn nước để bị thua nước. Vả lại, nếu khi hơn khi thua, thay đổi luôn luôn, đó cũng là sự kiện ở cái thế bị động và là điều lo ngại cho tàn cuộc.
Ở một trận túc cầu, thành trì luôn luôn bị đối phương công hãm, thì cái lưới banh rất dễ bị thọc lọt banh và các cầu thủ vừa bị mệt nhọc, vừa bị náo loạn hàng ngũ, dù dũng mãnh thế nào tinh thành cũng bị giao động, sự mạch lạc cũng bị mất thăng bằng và các nhược điểm thường tạo ra những mũi dùi nhịn cho đối phương thọc vào.
Trên trận tuyến của một ván cờ cũng vậy, ta phải ý thức sự kiện nói trên dễ diễn biến chiến thuật từ bố cuộc đến trung cuộc được mạch lạc, dũng mãnh thì ở tàn cuộc sự quyết thắng được định đoạt. Ta nên để tâm chú ý:
I. Nếu gặp một đối thủ quá lợi hại, ta điều động chiến pháp được qui củ, vững vàng, các thế cờ khá chặt chẽ, thì đối thủ dù cao tay cờ, ta có thể thủ Hòa được, cũng là một vinh dự gần như đắc thắng. Kết quản đó, nhờ ở một giai đoạn trung cuộc cầm cự ngang nhau nếu không tranh được ưu thế.
II. Cố diệt quân cờ đối phương là tạo ưu thế và thắng thế. Nhưng điệt quân cờ phải theo chiến thuật công, thủ hẳn hoi với những chiến lược chắc chắn và tùy thuận tiện của ta, bí lối của đối phương mà diệt quân cờ. Ta đừng nên bị cái bệnh “ham ăn quân” ở trung cuộc. Vì ham ăn quân phải rượt đuổi. Sự rượt đuổi thường làm làm xáo trộn chiến lược, sai mất mạch lạc của thế cờ, sự sơ hở do đó tạo cho đối phương những cơ hội phản công thuận tiện. Có những đối phương, nhìn thấy ta bị cái bệnh ham ăn quân, thường họ thả cái chiến thuật bén nhọn “nhử mồi” cho ta rượt theo ăn quân, khi đến cái thế hiểm yếu, ta ăn có một quân mà đối phương ăn lại mất 2, 3 hay 4 quân cờ lợi hại.
Vì thế ta nên nhớ:
Ăn được một quân cờ là tiến gần chủ tướng đối phương một bước, nhưng phải ăn quân cờ, diệt quân cờ theo đúng chiến lược, dù bên cạnh có 2,3 quân cờ dễ ăn nhưng không đúng chiến lược thì đừng bao giờ tham lam động tới.
Phần đông, các tay chơi cờ bị cái bệnh “ham ăn quân” mà chẳng bao giời trở nên tay cao cờ được.
Cổ nhân có câu “Tham bất khứ tử trúng kế giả” nghĩ là “tham ăn quân thí nhử mồi hay bị trúng kế”.
Có khi tham một quân cờ, mà hơn nước thành thua nước, ưu thế thành yếu thế.
III. Ta cũng không nên ham đuổi quân, vì ham đuổi quân, đối phương thường dẫn dắt đến “tử địa”, biết ra đã quá trớn khó lùi lại. Nhiều khi ham đuổi một quân cờ, lúc đến “tử địa” rồi, đối phương chỉ cần đi một nước cờ là ba, bốn quân cờ thế công dũng mãnh của ta bị vây hãm cầm chân tại đó; bấy giờ đối phương mặc sức tung hoành bên trận địa của ta. Lo đỡ “Tướng” là cần, nhưng khi che cho Tướng phải xem chiến lược đối phương, vì nhiều khi ta lại tạo cho đối phương lơi được một nước “chiếu”, con đường chạy của Tướng bị lẹt vào một góc!
IV. Khi đáng thí quân thì thí, đáng đổi thì đổi, phải theo chiến lược, đừng ham thấy dễ ăn mà đập liều. Nhiều người thấy ăn quân tưởng là hay, tới nước bí rồi mới hoảng lên, xin “hoàn” lại nước cờ!
V. Coi chừng, đừng để vì một nước cờ vô ý thức, miễn cưỡng mà tự tạo sự vây hãm cho mình ở một “tuyệt địa”.
VI. Đừng khinh địch. Phải tùy giai đoạn mà công hay thủ.Nếu thế trận chưa phòng thủ chặt chẽ, khoan khởi thế công. Khi khởi thế công, nên suy đoán sự phản công của đối phương xét qua chiến lược và thế trận hiện hữu của họ trên ván cờ.
VII. Đắng tiến quân thì tiến, đáng lui thì lui, theo chiến lược, đừng thụt lui thụt tới, đối phương biết được mình đáng lối “cù rơ” họ tung chiến lược, tấn công như bão táp, mình sẽ thua ngay.
VIII. Những quân cờ nào thủ thành hãy để yên đi, những quân cờ dùng tấn công mới đáng cho tung ra, đừng mượn quân thủ đem ra công dễ tạo sơ hở cho đối phương chọc thủng trận tuyến. Quân chủ lực luôn luôn phải được mạnh mẽ đã, khi đến tuyệt địa, không vô cớ mà lui bước.
IX. Hai cánh tả dực, hữu dực luôn luôn vững chắc, quan sát xem có bị sơ hở, thiếu mạch lạc không. Quan sát trung tuyến(đường giữa) có chặt chẽ khi phòng thủ, và có bén nhọn khi tấn công không.
X. Toàn thể trận tuyến xem có bị đối phương cắt đoạn ra không. Luôn luôn nhận xét sự tấn công đối phương yếu, mạnh, khuyết, ưu ở chỗ nào.
XI. Nếu họ ở thế thủ, nhận xét các sơ hở của họ ở đâu, chủ lực họ có gì bí hiểm, kỳ diệu để tung ra đã phá trận tuyến ta không. Nếu ta khởi thế công, sẽ nhắm vào đâu công phá họ hiệu quả được.
XII. Vào cuộc một ván cờ phải tính chiến lược từ bố cuộc, đến Trung cuộc và Tàn cuộc, chiến pháp phải có qui củ, mạch lạc, và tuần tự tiến triển. Đừng thay đổi chiến lược nếu xét thấy sự thay đổi ấy tạo sơ hở, kém thế. Một ván cờ cũng như một bài toán đó; áp dụng đúng công thức, lời giải sẽ có kết quả.
XIII. Ở trung cuộc, chiến lược phải tùy cơ ứng biến theo thế cờ của đối phương.
XIV. Đừng ham ăn gây ra con cờ đã bị “Tử hình treo” tức là con cờ kể như chết, không chạy được. Để nó đó mà đi thê nước khác lợi hơn rồi sau quay lại ăn nó chưa muộn.
XV. Khi đối phương cho Mã, Pháo quan sông, phải lấy Xe truy cản ngay trước. Để họ qua sông là một mối hại sau này. Sau đó, sẽ cho Xe, Pháo, Mã khu diệt hay đuổi lui ngay. Khi họ lui, nêu thuận tiện, không chế ngay đường rút về mà diệt đi.
XVI. Xem xét, đường tiến thủ trung lộ(đường giữa) của đối phương, tùy cơ hội mà không chế ngay lúc họ khởi đầu.
XVII. Nhận xét xem đối phương huy động cánh nào, tả hữu hay trung lộ để biết mũi nhọn của họ mà ngăn đón.
XVIII. Quân cờ họ mạnh thì kiếm cách thí đổi. Quân cờ họ yếu thì diệt ngay.
XIX. Nhận xét xem chủ lực họ điều động về mặt nào mà đối phó ngay.Trễ một bước là tạo yếu thế cho ta và gây thực lực cho họ.
XX. Nhận xét kỹ nên khởi thế công với chiến lược nào, thế cờ nào, bấy giờ ta áp dụng đi cho bén nhọn, sẽ quyết thắng ngay.
- Sách: Khái niệm về chiến thuật Trung Cục
- Sách: Cờ Tướng Trung Cuộc (Những vấn đề chiến lược, chiến thuật cơ bản trong Trung Cuộc)
- Sách: Cờ Tướng Nguyên Lý Trung Cuộc
Mình tên là Linh, một người mới học Cờ Tướng, trình độ chơi Cờ của mình thì còn non và xanh lắm, phải nói là ở dạng Cờ Tướng Nhập Môn. Hãy cùng mình Học Cờ Tướng Online nhé!
Cờ Tướng. Học Cờ Tướng Online Cho Người Mới Chơi. Hướng dẫn chơi cờ tướng trên mạng miễn phí. Các thế cờ tướng sát cục hay nhất